Umowa darowizny: treść, warunki i granice ważności
Darowizna – na podstawie umowy darowizny jedna strona (darczyńca) nieodpłatnie przekazuje majątek lub prawo majątkowe (roszczenie) drugiej stronie (obdarowanemu) na własność albo zwalnia obdarowanego z obowiązku majątkowego wobec darczyńcy lub osoby trzeciej.
Na podstawie umowy darowizny można przekazać nie tylko majątek (ruchomości, nieruchomości, pieniądze i inne) na własność innej osoby. Przedmiotem umowy darowizny może być również prawo majątkowe (roszczenie) lub zwolnienie obdarowanego z obowiązku majątkowego wobec darczyńcy lub osoby trzeciej.
Nie można jednak darować majątku, który w chwili zawarcia umowy nie istnieje lub który zostanie wytworzony dopiero w przyszłości – taka umowa darowizny jest nieważna. Ponadto obietnica przekazania majątku lub prawa majątkowego albo zwolnienia z obowiązku majątkowego w przyszłości nie jest uważana za umowę darowizny.
Istotną cechą umowy darowizny jest jej nieodpłatny charakter. Darczyńca przenosi na własność majątek lub prawo majątkowe (roszczenie) albo zwalnia obdarowanego z obowiązku majątkowego wobec darczyńcy lub osoby trzeciej bez wynagrodzenia.
Warunki i ograniczenia ważności umowy darowizny
Umowa darowizny, która przewiduje prawo darczyńcy do jednostronnego odwołania darowizny, jest nieważna. Również nieważna jest umowa, zgodnie z którą własność darowizny przechodzi na obdarowanego po śmierci darczyńcy. W takich sytuacjach stosuje się przepisy prawa spadkowego. Jeżeli obie strony umowy darowizny przekazują sobie wzajemnie określony majątek, prawa majątkowe lub zobowiązania wzajemne, taka umowa nie jest uznawana za umowę darowizny.
Umowa darowizny jest nieważna, jeżeli darczyńca nie był właścicielem przekazywanego majątku lub nie był należycie upoważniony do zawarcia takiej umowy.
Umowa darowizny może zostać uznana za nieważną na żądanie darczyńcy lub jego spadkobierców, jeżeli w chwili jej zawarcia darczyńca cierpiał na ciężką, nieuleczalną chorobę, która uniemożliwiała mu wyrażenie swojej prawdziwej woli.
Majątek stanowiący wspólną współwłasność może być darowany wyłącznie za pisemną zgodą wszystkich współwłaścicieli.
Darczyńca, dokonując darowizny, może określić warunek, że przekazany majątek ma być wykorzystywany w określonym celu, z poszanowaniem praw i uzasadnionych interesów innych osób. Jeżeli obdarowany nie wypełnia warunków umowy darowizny, darczyńca ma prawo żądać przed sądem spełnienia warunku albo unieważnienia umowy i zwrotu majątku.
Forma umowy darowizny, zdolność stron i ograniczenia wynikające z przepisów prawa
Przepisy prawa określają kilka wymagań dotyczących formy umowy darowizny. W przypadku darowizny, której wartość przekracza pięć tysięcy litów, umowa musi być zawarta w formie pisemnej. Jeśli przedmiotem darowizny jest nieruchomość lub wartość darowizny przekracza pięćdziesiąt tysięcy litów, umowa musi być sporządzona w formie aktu notarialnego.
Darczyńcą nie może być osoba ubezwłasnowolniona. Opiekun osoby ubezwłasnowolnionej nie ma prawa dokonywać darowizny majątku tej osoby w jej imieniu, z wyjątkiem drobnych, symbolicznych darowizn, których wartość nie przekracza kwoty jednego minimalnego poziomu dochodu. Darowizny skierowane do osoby ubezwłasnowolnionej może przyjmować wyłącznie jej opiekun, z wyjątkiem symbolicznych darowizn, których wartość nie przekracza jednego minimalnego poziomu dochodu.
Przepisy prawa przewidują również ograniczenia co do tego, kto może przyjmować darowizny. Zabronione jest przyjmowanie darowizn przez kierowników i innych pracowników placówek opieki zdrowotnej, leczenia czy opieki (opieki prawnej) od osób, które w tych placówkach się leczą lub są utrzymywane, oraz od ich bliskich krewnych – z wyjątkiem symbolicznych darowizn, których wartość nie przekracza jednego minimalnego poziomu dochodu. Zabrania się również przyjmowania darowizn przez polityków, funkcjonariuszy państwowych, pracowników samorządowych oraz innych urzędników państwowych i ich bliskich krewnych, jeżeli darowizna jest powiązana z ich funkcją służbową lub obowiązkami.
Warunki umowy darowizny, odpowiedzialność i podstawy jej odwołania
Przekazywany przez darczyńcę w ramach umowy darowizny majątek powinien być wolny od jakichkolwiek obciążeń, które mogłyby utrudniać obdarowanemu korzystanie z niego, rozporządzanie nim lub jego posiadanie. Takie obciążenia mogą jednak istnieć, jeżeli zostały wyraźnie omówione przez strony w umowie darowizny. Darczyńca nie ponosi odpowiedzialności za ukryte wady darowanego majątku, jeżeli sam o nich nie wiedział ani nie powinien był wiedzieć. Obdarowany może żądać od darczyńcy naprawienia szkody, jeżeli poniósł koszty związane z usunięciem obciążeń prawnych dotyczących majątku lub z usunięciem jego wad, a darczyńca – wiedząc lub powinien wiedzieć o tych obciążeniach lub wadach – nie poinformował o nich obdarowanego.
Jeżeli zawarcie lub wykonanie umowy darowizny w Republice Litewskiej wiąże się z określonymi kosztami, zobowiązany do ich pokrycia jest darczyńca, chyba że umowa stanowi inaczej. Jeżeli ustawa lub umowa nie przewidują inaczej, obdarowany odpowiada jedynie za te zobowiązania darczyńcy, które są nierozerwalnie związane z darowanym majątkiem.
Darczyńca ma prawo wystąpić do sądu w Republice Litewskiej o odwołanie darowizny, gdy obdarowany dopuścił się zamachu na życie darczyńcy lub jego bliskich krewnych, bądź umyślnie spowodował im ciężki uszczerbek na zdrowiu. Może tego żądać również wtedy, gdy – biorąc pod uwagę charakter darowizny, cechy osobiste stron umowy oraz ich wzajemne relacje – obdarowany podejmuje wobec darczyńcy działania, które w świetle zasad dobrej moralności są jednoznacznie godne potępienia. W przypadku, gdy obdarowany umyślnie zabije darczyńcę, prawo do żądania odwołania darowizny przysługuje spadkobiercom darczyńcy. Darczyńca może również domagać się odwołania darowizny, jeżeli obdarowany postępuje z podarowanym majątkiem, który ma dla darczyńcy istotne znaczenie niemajątkowe, w sposób narażający ten majątek na realne niebezpieczeństwo utraty. W przypadku odwołania darowizny obdarowany ma obowiązek zwrócić darowany majątek, o ile istnieje on w chwili odwołania.