Pojęcie umów
Umowy – to działania osób fizycznych lub prawnych, których celem jest ustanowienie, zmiana lub zakończenie praw i obowiązków cywilnoprawnych. Są to akty woli, świadomie ukierunkowane na osiągnięcie określonego skutku prawnego. Wola zawarcia umowy (wyrażenie chęci jej zawarcia) nazywana jest wewnętrzną wolą (intencją). Na jej ukształtowanie wpływ mają cel oraz motywy. Każda umowa przewidziana w ustawie służy realizacji określonego celu prawnego. Znaczenie prawne ma wyłącznie bezpośredni cel prawny, który strony chcą osiągnąć, zawierając umowę – nazywany jest podstawą prawną umowy. Od tego celu zależy prawny charakter umowy. Motywy, jako psychologiczny czynnik, wpływają na ukształtowanie wewnętrznej woli człowieka, jednak nie mają znaczenia prawnego po zawarciu umowy.
Rodzaje umów:
- Umowa jednostronna (np. testament, pełnomocnictwo, inne): do jej zawarcia wystarcza wola jednej strony. Obowiązki wynikają tylko wobec tej osoby, która ją zawarła, a wobec innych – tylko jeśli przewiduje to ustawa albo gdy te osoby się zgodzą.
- Umowa dwustronna: wymaga zgodnej woli dwóch stron.
- Umowa wielostronna: zawierana za zgodną wolą trzech lub więcej stron.
Osoby zawierające umowę muszą mieć zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, zgodnie z przepisami prawa Republiki Litewskiej. Wyrażenie woli musi być dokonane w formie określonej ustawą – ustnie, pisemnie, poprzez działania (czynności dorozumiane).
Formy zawierania umów:
- Ustna – stosowana, gdy prawo lub umowa stron nie wymagają formy pisemnej. Przykładowo:
- między osobami fizycznymi, gdy wartość umowy nie przekracza145 euro;
- niezależnie od wartości – jeśli umowa jest wykonywana natychmiast (chyba że ustawa stanowi inaczej).
- Pisemna – zawierana przez podpisanie wspólnego dokumentu lub wymianę dokumentów:
- zwykła forma pisemna: dokument z nazwami stron, treścią i podpisami;
- notarialna forma: obowiązkowa przy niektórych czynnościach w Republice Litewskiej (w przeciwnym razie umowa jest nieważna), np.:
- umowy przenoszące prawa rzeczowe do nieruchomości;
- umowy majątkowe małżeńskie (przed- i poślubne);
- inne umowy wymagane przez prawo do notarialnego potwierdzenia.
- Czynności dorozumiane (konkludentne) – zachowanie wyrażające wolę zawarcia umowy. Można je stosować tylko wtedy, gdy prawo nie wymaga formy ustnej ani pisemnej.
Wola osoby może być wyrażona milczeniem
Milczenie jest uważane za wyrażenie woli zawarcia umowy tylko w przypadkach przewidzianych przez prawo (np. jeżeli po wygaśnięciu terminu umowy najemca nadal korzysta z mienia, a wynajmujący nie wyraża sprzeciwu, umowa uznawana jest za przedłużoną na czas nieokreślony).
Umowy w formie pisemnej muszą być podpisane przez osoby je zawierające. Jeżeli osoba fizyczna z powodu niepełnosprawności, choroby lub innych przyczyn nie może podpisać się osobiście, może to za nią zrobić inna osoba, działając z jej upoważnienia. Podpis tej osoby musi zostać potwierdzony przez notariusza lub przez kierownika bądź jego zastępcę instytucji, przedsiębiorstwa lub organizacji, w której ta osoba pracuje lub się uczy, albo przez ordynatora (głównego lekarza) placówki medycznej, w której osoba ta się leczy, bądź jego zastępcę. W przypadku żołnierza – przez dowódcę jednostki wojskowej lub jego zastępcę, a w przypadku marynarza pływającego na statku dalekomorskim – przez kapitana statku. W każdym przypadku należy wskazać przyczynę, dla której osoba nie mogła podpisać się osobiście.
Umowa to najpowszechniejszy rodzaj czynności prawnych. Jest to zgodne z prawem i odpowiednio uformowane porozumienie dwóch lub więcej osób w Litwie, dotyczące ustanowienia, zmiany lub zakończenia praw i obowiązków cywilnych. Główną cechą umowy jest porozumienie stron. Wola stron zawierających umowę musi być zgodna i ukierunkowana na wspólne cele. Umowa jest jednym z rodzajów czynności prawnych. Każda umowa jest czynnością prawną, ale nie każda czynność prawna jest umową.
Najważniejsze elementy umowy:
- Podmioty (uczestnicy umowy);
- Treść (system warunków umowy, które określają prawa i obowiązki stron, czyli ich określone zachowanie);
- Forma (sposób zewnętrznego wyrażenia woli uczestników umowy).
Warunki umowy (dzielą się na trzy rodzaje):
- Istotne (konieczne) – ich brak oznacza, że umowa nie została zawarta. Mogą być określone na trzy sposoby: przez ustawę, jako wymagane dla danego rodzaju umowy, lub jako warunki, które – na żądanie jednej ze stron – muszą zostać uzgodnione.
- Zwyczajowe – ustalone przez prawo i stają się obowiązujące przez sam fakt zawarcia umowy. Różnią się od istotnych tym, że nie wymagają uzgodnienia między stronami, a ważność umowy nie zależy od ich uwzględnienia w tekście umowy.
- Przypadkowe – określane przez strony w drodze porozumienia. Nie są regulowane przez prawo lub są ujęte w sposób dyspozytywny (czyli strony mogą ustalić je według własnego uznania). Nie są one konieczne jak warunki istotne.