Istota prawa spadkowego
Dziedziczenie to przejście majątkowych praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej, a także niektórych osobistych praw niemajątkowych, na spadkobierców ustawowych lub (i) testamentowych. Dziedziczeniu podlegają rzeczy materialne i niematerialne, majątkowe prawa wierzycielskie spadkodawcy, jego majątkowe zobowiązania oraz prawa i obowiązki majątkowe przewidziane w ustawie (w Republice Litewskiej). Nie podlegają dziedziczeniu osobiste prawa niemajątkowe i majątkowe, nierozerwalnie związane z osobą spadkodawcy (prawo do godności, prawo do nazwiska autorskiego), prawo do alimentów i zasiłków przyznanych spadkodawcy na utrzymanie, prawo do emerytury – z wyjątkiem przewidzianych w ustawie wyjątków.
Przedmiot dziedziczenia – spadek, czyli majątek zmarłego, przechodzący na spadkobierców w drodze dziedziczenia. Dziedziczeniu podlega ten majątek, który w chwili śmierci należał do spadkodawcy na prawie własności.
Spadkodawca – osoba, po której śmierci powstaje spadek. Spadkodawcą może być wyłącznie osoba fizyczna. Jeżeli sporządziła testament, nazywana jest także testatorem (może nim być tylko osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych).
Spadkobierca – osoba, która dziedziczy majątek zmarłego (może być spadkobiercą ustawowym lub testamentowym).
Przedmiot prawa spadkowego stanowią stosunki społeczne regulowane przez prawo spadkowe, czyli stosunki społeczne wynikające z dziedziczenia.
Powstanie spadku – to powstanie stosunków prawnych z zakresu prawa spadkowego. Spadek powstaje po śmierci osoby fizycznej – spadkodawcy. Momentem powstania spadku jest chwila śmierci spadkodawcy, określana dniem, godziną i minutą. Istnieje wyjątek – gdy osoba zaginęła bez wieści, w takim przypadku dniem śmierci spadkodawcy jest dzień wskazany w orzeczeniu sądu (w Republice Litewskiej). Miejscem otwarcia spadku uważa się ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy (ustalenie to pozwala określić, którego państwa prawo znajduje zastosowanie do dziedziczenia).
Podstawy dziedziczenia:
- Dziedziczenie na podstawie ustawy i testamentu,
- Na podstawie ustawy dziedziczy się w takim zakresie, w jakim nie zostało to zmienione testamentem,
- Jeżeli nie ma spadkobierców albo żaden z nich nie przyjął spadku, albo zostali pozbawieni prawa do dziedziczenia – majątek spadkodawcy przechodzi na własność państwa (na Litwie).
Dziedziczenie ustawowe
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu albo został on uznany za nieważny; gdy spadkobiercy testamentowi nie przyjęli spadku, zrzekli się go albo nie mogą dziedziczyć w okolicznościach przewidzianych w artykule 5.6 Kodeksu cywilnego (w Republice Litewskiej); gdy spadkobierca testamentowy zmarł przed otwarciem spadku, a spadkobierca zastępczy nie został wyznaczony. Spadkobiercy ustawowi są wskazani w ustawie i określeni w Kodeksie cywilnym. Normy te mają charakter bezwzględnie obowiązujący (nie są wskazane i nie mogą być wskazane w innym akcie prawnym).
Kolejność spadkobierców ustawowych: dzieci i dzieci adoptowane, rodzice, rodzice adopcyjni, wnuki, dziadkowie i prawnuki spadkodawcy, bracia i siostry, dzieci braci i sióstr, a także wujowie i ciotki ze strony ojca i matki oraz ich dzieci.
Dzieci adoptowane i ich zstępni, dziedziczący po rodzicu adopcyjnym lub jego krewnych, są zrównani z dziećmi rodzica adopcyjnego i ich zstępnymi. Nie dziedziczą oni ustawowo po swoich biologicznych rodzicach ani innych krewnych z pochodzenia.
Wnuki mogą dziedziczyć wraz ze spadkobiercami pierwszej kolejności na zasadzie reprezentacji, jeżeli ich rodzice nie żyją, podobnie prawnuki spadkodawcy. Dziedziczenie przez reprezentację jest możliwe tylko w przypadku dziedziczenia ustawowego. Osób, które zrzekły się spadku, nie można reprezentować.
Dziedziczenie testamentowe
Dziedziczenie testamentowe. Testament może sporządzić wyłącznie sam testator, jeżeli jest osobą posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych i sporządza go z własnej, swobodnej woli. Testator może pozostawić cały swój majątek lub jego część dowolnym osobom, a także pozbawić spadkobierców prawa do dziedziczenia. Testamenty mogą być: osobiste (sporządzone własnoręcznie przez testatora), urzędowe (sporządzone w dwóch egzemplarzach i poświadczone przez notariusza).
Przyjęcie spadku. Aby nabyć spadek, spadkobierca musi go przyjąć. Nie można przyjąć spadku częściowo ani pod warunkiem. Spadkobierca uważany jest za przyjmującego spadek, gdy rozpoczął korzystanie z odziedziczonego majątku, zwrócił się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania spadkodawcy w celu sporządzenia inwentarza majątku albo złożył u miejscowego notariusza oświadczenie o przyjęciu spadku. Czynności te muszą być dokonane w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia spadku. Notariusz lub sąd ma obowiązek w ciągu trzech dni roboczych od przyjęcia spadku zawiadomić Centralny Rejestr Hipotek (na Litwie). Spadkobierca, ustawowy lub testamentowy, ma prawo w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia spadku zrzec się go. Nie wolno zrzekać się spadku pod warunkiem, z zastrzeżeniami ani tylko części spadku.
Zrzeczenie się spadku. Spadkobierca ustawowy lub testamentowy może w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku złożyć u notariusza właściwego dla miejsca otwarcia spadku oświadczenie o zrzeczeniu się spadku. Zrzeczenie się nie jest dopuszczalne, jeśli spadkobierca wcześniej złożył oświadczenie o przyjęciu spadku, wystąpił o wydanie mu aktu poświadczenia dziedziczenia lub zwrócił się do sądu rejonowego o sporządzenie inwentarza majątku.
Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkodawcy. Spadkobierca, który przyjął spadek poprzez objęcie majątku w posiadanie albo składając oświadczenie u notariusza, odpowiada za długi spadkodawcy całym swoim majątkiem.