Gwarantowana przez państwo pomoc prawna
Państwo (w Republice Litewskiej) gwarantuje świadczenie pomocy prawnej osobom fizycznym, aby mogły one odpowiednio bronić swoich naruszonych lub kwestionowanych praw oraz interesów chronionych przez prawo. Gwarantowana przez państwo pomoc prawna obejmuje pomoc prawną podstawową oraz pomoc prawną wtórną.
Pomoc prawna podstawowa to informacje prawne, porady prawne oraz przygotowywanie dokumentów przeznaczonych dla instytucji państwowych i samorządowych (z wyjątkiem dokumentów procesowych). Obejmuje ona również porady dotyczące pozasądowego rozwiązywania sporów, działania na rzecz pokojowego rozwiązania sporu oraz przygotowanie ugody.
Do otrzymania podstawowej pomocy prawnej mają prawo wszyscy obywatele Republiki Litewskiej, obywatele innych państw członkowskich Unii Europejskiej, a także inne osoby fizyczne legalnie mieszkające w Republice Litewskiej lub w innych państwach członkowskich UE, a także osoby określone w umowach międzynarodowych Republiki Litewskiej. Pomoc ta jest bezpłatna – państwo (w Litwie) pokrywa 100% kosztów podstawowej pomocy prawnej.
Instytucje zarządzające systemem pomocy prawnej gwarantowanej przez państwo:
- Rząd Republiki Litewskiej,
- Ministerstwo Sprawiedliwości Republiki Litewskiej,
- Instytucje samorządowe,
- Służby państwowej gwarantowanej pomocy prawnej,
- Litewska Izba Adwokacka.
Pomoc prawna podstawowa nie przysługuje, jeżeli:
- żądania wnioskodawcy są oczywiście bezzasadne;
- wnioskodawcy udzielono już szczegółowej porady adwokackiej w tej samej sprawie lub jest oczywiste, że może on taką poradę uzyskać bez korzystania z pomocy prawnej gwarantowanej przez państwo;
- wnioskodawca zwraca się nie w sprawie swoich praw lub prawnie chronionych interesów (z wyjątkiem przypadków reprezentacji ustawowej).
Zasady udzielania podstawowej pomocy prawnej
- Osoby, które chcą otrzymać podstawową pomoc prawną, mają prawo zwrócić się do organu wykonawczego samorządu właściwego ze względu na zadeklarowane miejsce zamieszkania, a jeśli nie posiadają miejsca zamieszkania – do organu wykonawczego samorządu, na którego terenie aktualnie przebywają (na terytorium Republiki Litewskiej).
- Podstawowa pomoc prawna powinna być udzielona natychmiast po zgłoszeniu się osoby do organu wykonawczego samorządu. Jeśli nie jest to możliwe od razu, wnioskodawca zostaje poinformowany o terminie przyjęcia, który nie może być późniejszy niż 5 dni od daty zgłoszenia.
- Pomoc tę świadczą urzędnicy samorządowi – funkcjonariusze publiczni administracji samorządowej, w których zakres obowiązków wpisano funkcje prawne, pracownicy zatrudnieni na podstawie umów o pracę przewidujących wykonywanie zadań prawnych i wynagradzani z budżetu samorządu (dalej: pracownicy samorządowi), a także adwokaci (spółki adwokackie) lub instytucje publiczne, z którymi samorząd zawarł odpowiednią umowę. Samorządy wybierają sposób świadczenia podstawowej pomocy prawnej, biorąc pod uwagę jakość, efektywność i opłacalność.
- Czas trwania podstawowej pomocy prawnej wynosi maksymalnie jedną godzinę. Może on zostać przedłużony decyzją organu wykonawczego samorządu lub upoważnionej przez niego osoby.
- W tej samej sprawie dana osoba może się ubiegać o podstawową pomoc prawną tylko raz.
Pomoc prawna wtórna obejmuje sporządzanie dokumentów, obronę i reprezentację w sprawach sądowych (również w postępowaniu egzekucyjnym), reprezentację w postępowaniach pozasądowych, jeżeli przewiduje to ustawa lub decyzja sądu. Obejmuje także zwrot kosztów sądowych w sprawach cywilnych, administracyjnych oraz tych wynikających z cywilnych powództw w sprawach karnych (w Republice Litewskiej).
Prawo do pomocy prawnej wtórnej mają:
- Obywatele Republiki Litewskiej, obywatele innych państw członkowskich Unii Europejskiej oraz osoby fizyczne legalnie zamieszkałe w Republice Litewskiej lub w innych państwach członkowskich UE, których majątek i roczne dochody nie przekraczają poziomów ustalonych przez Rząd Republiki Litewskiej;
- Obywatele Republiki Litewskiej, obywatele UE oraz osoby legalnie zamieszkałe w Republice Litewskiej lub innych państwach UE, którzy są ofiarami przestępstw ubiegającymi się o odszkodowanie, mają prawo do pomocy społecznej, są mieszkańcami stacjonarnych placówek opieki finansowanych przez państwo, mają ustalony znaczny stopień niepełnosprawności lub są uznani za całkowicie niezdolnych do pracy, są ich opiekunami, cierpią na poważne choroby psychiczne, jeśli rozpatrywana jest kwestia ich przymusowej hospitalizacji i leczenia;
- Inne osoby określone w umowach międzynarodowych zawartych przez Republikę Litewską.
Obywatele innych państw UE oraz osoby zamieszkałe legalnie w państwach członkowskich Unii Europejskiej mają prawo do państwowej pomocy prawnej tylko w przypadku sporu o charakterze międzynarodowym.
Przypadki, w których pomoc prawna wtórna nie przysługuje:
- żądania wnioskodawcy są oczywiście bezzasadne;
- reprezentacja w sprawie nie rokuje powodzenia;
- wnioskodawca ubiega się o zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową związaną z ochroną czci i godności, ale nie poniósł szkody majątkowej;
- wniosek dotyczy roszczenia wynikającego bezpośrednio z działalności gospodarczej lub samodzielnej działalności zawodowej wnioskodawcy;
- wnioskodawca może uzyskać potrzebną pomoc prawną bez korzystania z państwowej pomocy prawnej (w Republice Litewskiej);
- wnioskodawca nie działa w obronie swoich praw (z wyjątkiem ustawowego przedstawicielstwa);
- roszczenie zostało scedowane na wnioskodawcę wyłącznie w celu uzyskania państwowej pomocy prawnej.
Instytucja odpowiedzialna za udzielanie pomocy prawnej wtórnej ma prawo odmówić jej świadczenia, jeżeli po dokładnym rozpatrzeniu wniosku uzna, że przewidywane koszty znacznie przekroczą wartość majątkowych roszczeń wnioskodawcy,roszczenie niemajątkowe jest mało istotne, lub że sam wnioskodawca może skutecznie bronić swoich praw i interesów bez pomocy adwokata.
Procedura udzielania pomocy prawnej wtórnej
Aby uzyskać pomoc prawną wtórną, osoba składa do odpowiedniego urzędu (w Litwie) wniosek oraz dokumenty potwierdzające prawo do otrzymania takiej pomocy. Wymogi formalne oraz wzór wniosku zatwierdza minister sprawiedliwości Republiki Litewskiej. Wniosek oraz dokumenty mogą być składane osobiście lub pocztą. Przy wyborze adwokata urząd bierze pod uwagę propozycję wnioskodawcy dotyczącą konkretnego adwokata, miejsce zamieszkania wnioskodawcy, miejsce pracy adwokata, jego obciążenie oraz inne istotne okoliczności.
Decyzja o przyznaniu pomocy prawnej wtórnej jest jednocześnie upoważnieniem do jej świadczenia – stanowi dokument potwierdzający pełnomocnictwo adwokata. Jeżeli pomoc prawna wtórna trwa dłużej niż rok, po upływie roku od dnia podjęcia decyzji urząd corocznie sprawdza, czy osoba nadal ma prawo do korzystania z tej pomocy.
Świadczenie pomocy prawnej wtórnej zostaje przerwane, jeżeli:
- Okaże się, że osoba, której udzielono pomocy, nie miała prawa do jej otrzymania;
- Osoba świadomie podała nieprawdziwe informacje dotyczące istoty sporu lub sprawy, swojego majątku lub dochodów;
- Zmieniły się okoliczności, na podstawie których osoba została zakwalifikowana do otrzymania pomocy prawnej wtórnej;
- Zmienił się poziom majątku lub dochodów osoby i w konsekwencji utraciła ona prawo do dalszej pomocy;
- Wnioskodawca nie przedłożył we wskazanym terminie deklaracji majątkowej z potwierdzeniem złożenia przez lokalnego administratora podatkowego, gdy pomoc prawna wtórna jest udzielana dłużej niż rok;
- Wnioskodawca nadużywa swoich praw materialnych lub procesowych, lub żąda od adwokata działania w sposób niedozwolony;
- W wyniku zmiany okoliczności ustalono, że koszty pomocy prawnej wtórnej znacznie przewyższają wartość roszczenia majątkowego wnioskodawcy lub że roszczenie niemajątkowe ma błahy charakter, albo że wnioskodawca może samodzielnie zrealizować lub ochronić swoje prawa i interesy prawne bez pomocy adwokata;
- Wnioskodawca złoży wniosek o zakończenie świadczenia pomocy prawnej wtórnej.