Reprezentacja w stosunkach cywilnoprawnych na Litwie
Osoby mają prawo zawierać umowy za pośrednictwem przedstawicieli, z wyjątkiem umów, które ze względu na swój charakter mogą być zawierane wyłącznie osobiście, oraz innych umów wskazanych przez przepisy prawa.
Reprezentacja to stosunek prawny cywilny, w którym czynności prawne oraz inne działania mające znaczenie prawne w imieniu uczestnika stosunku cywilnoprawnego wykonuje inna osoba.
Uczestnicy stosunków cywilnoprawnych w Republice Litewskiej często zawierają różne umowy oraz podejmują czynności prawne nie osobiście, ale za pośrednictwem innych osób – przedstawicieli. Dzieje się tak, gdy dana osoba nie może osobiście działać z różnych przyczyn: choroby, długotrwałego wyjazdu służbowego, nadmiernego obciążenia pracą, braku wiedzy prawnej lub ubezwłasnowolnienia. Instytucja przedstawicielstwa ma szczególne znaczenie w relacjach biznesowych.
Cechy charakterystyczne przedstawicielstwa:
1) prawa i obowiązki przysługujące podmiotowi (osobie fizycznej lub prawnej) wykonuje inna osoba; 2) przedstawiciel działa nie we własnym imieniu, lecz w imieniu reprezentowanego; 3) przedstawicielowi przyznawane są określone w pełnomocnictwie prawa.
Przedstawiciel zawsze działa w granicach udzielonego pełnomocnictwa. Swoją wolą i działaniami wyraża wolę reprezentowanego. Pełnomocnictwo to prawo przedstawiciela do zawierania w imieniu reprezentowanego umów i wykonywania innych czynności prawnych, wywołujących skutki prawne dla reprezentowanego. Pełnomocnictwo określa czynność lub ich zbiór, które przedstawiciel ma wykonać w imieniu i interesie reprezentowanego.
Pełnomocnictwo to jednostronna czynność prawna w formie pisemnej, wyrażająca wolę reprezentowanego co do treści umowy zawieranej przez przedstawiciela i uprawniająca go do działania w jego imieniu wobec osób trzecich. Jest to jednostronna czynność – do jej ważności wystarczy oświadczenie woli jednej osoby – mocodawcy. Zgoda przedstawiciela nie jest wymagana. Przedstawiciel (pełnomocnik) może zrezygnować z pełnomocnictwa.
W stosunkach prawnych reprezentacji uczestniczą trzy podmioty: 1) reprezentowany (mocodawca); 2) przedstawiciel (pełnomocnik); 3) osoby trzecie.
Reprezentowany (mocodawca): to osoba, w imieniu i interesie której podejmowane są określone działania prawne, na podstawie jego własnej woli, ustawy, orzeczenia sądu lub aktu administracyjnego. Może nim być każdy uczestnik stosunków cywilnoprawnych – osoba fizyczna lub prawna, zarówno zdolna do czynności prawnych, jak i niezdolna. Reprezentowany zobowiązany jest do współpracy z przedstawicielem, przyjęcia rezultatów działań zgodnych z umową zlecenia, zapewnienia przedstawicielowi środków niezbędnych do wykonania zlecenia, zwrotu poniesionych kosztów i wypłacenia wynagrodzenia – chyba że umowa lub przepisy stanowią, że czynności wykonywane są nieodpłatnie.
Przedstawiciel (pełnomocnik): to osoba uprawniona do działania w imieniu reprezentowanego na podstawie pełnomocnictwa, ustawy, wyroku sądu lub aktu administracyjnego. Przedstawicielem może być każda osoba fizyczna lub prawna posiadająca zdolność do czynności prawnych.
Obowiązki pełnomocnika na Litwie:
- Obowiązek lojalności – pełnomocnik działa w interesie mocodawcy i powinien unikać konfliktu interesów (np. zawierania umów z samym sobą lub bliskimi krewnymi). Zabronione jest konkurowanie z mocodawcą lub jednoczesne reprezentowanie obu stron umowy. Pełnomocnik nie może ujawniać ani wykorzystywać poufnych informacji uzyskanych w ramach stosunku pełnomocnictwa.
- Obowiązek przestrzegania instrukcji mocodawcy – pełnomocnik musi działać zgodnie z rozsądnymi i uczciwymi instrukcjami mocodawcy, lecz nie ma obowiązku wykonywać poleceń niezgodnych z prawem lub etyką.
- Obowiązek działania z należytą starannością i kompetencją – pełnomocnik musi działać jak przeciętnie ostrożna i rozsądna osoba. W przypadku świadczenia usług zawodowych (np. audytorskich, prawniczych, menedżerskich) – zgodnie z normami zawodowymi.
- Obowiązek informacyjny – pełnomocnik powinien niezwłocznie informować mocodawcę o wszystkich istotnych kwestiach związanych z realizacją zlecenia.
- Obowiązek złożenia sprawozdania oraz przekazania wszystkiego, co zostało otrzymane w związku z realizacją zlecenia. Zakres obowiązków, tryb i warunki rozliczenia zależą od powierzonych do wykonania czynności. Cały majątek, pieniądze oraz wszystko inne, co zostało otrzymane podczas wykonywania zlecenia, pełnomocnik ma obowiązek przekazać mocodawcy.
Osoby trzecie – to osoby, z którymi pełnomocnik zawiera umowy lub dokonuje innych czynności prawnych w imieniu i na rzecz mocodawcy.
Reprezentacja powstaje na podstawie umowy, ustawy, orzeczenia sądu lub aktu administracyjnego.
- Dobrowolna (umowna) reprezentacja: reprezentowany, dobrowolnie wyrażając swoją wolę, udziela pełnomocnictwa przedstawicielowi na podstawie umowy (umowy zlecenia, umowy o pracę, umowy spółki cywilnej), a uprawnienia przedstawiciela określane są w pełnomocnictwie lub umowie.
- Obowiązkowa reprezentacja (reprezentacja ustawowa) – stosunek prawny reprezentacji oraz uprawnienia przedstawiciela powstają niezależnie od woli reprezentowanego. Ma miejsce wtedy, gdy reprezentowany jest osobą niezdolną do czynności prawnych, a w jego imieniu działa przedstawiciel wyznaczony zgodnie z ustawą, a nie wybrany przez reprezentowanego. Reprezentacja ustawowa występuje wtedy, gdy przewiduje to ustawa (np. rodzice są ustawowymi przedstawicielami swoich małoletnich dzieci, z wyjątkiem rodziców uznanych za niezdolnych do czynności prawnych wyrokiem sądu).
Reprezentacja w sądzie na Litwie:
Osoby mogą prowadzić swoje sprawy w sądzie samodzielnie albo za pośrednictwem pełnomocników. Pełnomocnikowi można powierzyć wykonywanie takich czynności procesowych jak: sporządzenie apelacji, kasacji, udział w postępowaniu itp.
Reprezentacja w sądzie rozumiana jest jako udział jednej osoby w postępowaniu w imieniu innej osoby w celu realizacji jej procesowych praw i obowiązków.
Przyczyny reprezentacji w sądzie:
- Proces wymaga specjalistycznej wiedzy prawnej – nawet mając rację, strona może przegrać sprawę (np. nie zna terminów apelacyjnych).
- W pewnych przypadkach bez pełnomocnika sprawa nie może się odbyć – np. osoba fizyczna niezdolna do czynności prawnych lub osoba prawna wymagająca działania przez organ kolegialny.
Z uwagi na obowiązkowość udziału przedstawiciela, reprezentację można podzielić na:
- Obowiązkowe – np. dla osób prawnych.
- Fakultatywne – strona może działać sama, ale korzysta z pomocy pełnomocnika.
Przedstawiciele osób fizycznych są zobowiązani z mocy prawa do przedstawienia sądowi dokumentów potwierdzających ich prawa i obowiązki. W przypadku spadkobiercy osoby fizycznej, która zmarła lub została uznana za zmarłą w trybie przewidzianym przez prawo, jeżeli spadek nie został jeszcze przyjęty, osobę tę reprezentuje wyznaczony wykonawca testamentu lub administrator spadku, powołany do zabezpieczenia i zarządzania majątkiem spadkowym. Przedstawia on sądowi dokument potwierdzający jego wyznaczenie na wykonawcę testamentu lub administratora spadku.
Sprawy osób prawnych w sądzie prowadzą ich organy lub uczestnicy działający zgodnie z przepisami prawa lub dokumentami założycielskimi, na podstawie przyznanych im uprawnień i obowiązków. Przedstawicielami osób prawnych w sądzie mogą być pracownicy tych podmiotów (w sądach instancji apelacyjnej – posiadający wyższe wykształcenie prawnicze) albo adwokaci bądź aplikanci adwokaccy.
Przedstawicielami na podstawie pełnomocnictwa w sądzie mogą być:
- adwokaci;
- aplikanci adwokaccy posiadający pisemne upoważnienie od nadzorującego ich praktykę adwokata do reprezentowania w konkretnej sprawie;
- jeden ze współuczestników postępowania, działający na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez pozostałych współuczestników;
- osoby posiadające wyższe wykształcenie prawnicze, jeśli reprezentują swoich bliskich krewnych lub małżonka (partnera życiowego);
- związki zawodowe, jeśli reprezentują swoich członków w sprawach z zakresu stosunków pracy.
Nie mogą być przedstawicielami w sądzie:
- sędziowie, z wyjątkiem przypadków, gdy działają jako przedstawiciele z mocy prawa;
- prokuratorzy, z wyjątkiem przypadków, gdy działają jako przedstawiciele z mocy prawa lub jako przedstawiciele prokuratury w sprawie;
- osoby objęte opieką lub kuratelą;
- osoby, którym ustawy ograniczają takie prawo.