Reprezentowanie pracowników i pracodawców w stosunkach pracy: prawa, obowiązki i mechanizmy ochrony na Litwie
Pracownicy i pracodawcy mogą nabywać, zmieniać, zrzekać się lub bronić swoich praw i obowiązków w zakresie stosunków pracy za pośrednictwem reprezentujących ich podmiotów. Mogą być reprezentowani zarówno w zbiorowych, jak i indywidualnych stosunkach pracy. Reprezentacja w zbiorowych stosunkach pracy następuje bez konieczności wyrażania odrębnej woli przez pracownika, jeśli dany podmiot lub osoba reprezentuje wolę większości pracowników. Zobowiązania podjęte w ramach takiej reprezentacji są obowiązujące dla wszystkich pracowników objętych ich zakresem, nawet jeśli nie udzielili oni indywidualnego pełnomocnictwa podmiotowi reprezentującemu.
Prawa i interesy pracowników w stosunkach pracy mogą być reprezentowane i chronione przez związki zawodowe. W przypadku braku działającego związku zawodowego w przedsiębiorstwie, instytucji lub organizacji, oraz gdy zebranie pracowników nie przekazało funkcji reprezentowania interesów pracowników odpowiedniemu związkowi zawodowemu branżowemu, pracowników reprezentuje rada pracowników wybrana w głosowaniu tajnym podczas ogólnego zebrania pracowników. Ten sam przedstawiciel nie może reprezentować i chronić jednocześnie interesów pracowników i pracodawców.
Prawa przedstawicieli pracowników
Przedstawiciele pracowników mają następujące podstawowe prawa zbiorowej reprezentacji:
- zawierać układy zbiorowe i kontrolować ich wykonanie;
- składać pracodawcy propozycje dotyczące organizacji pracy w przedsiębiorstwie;
- organizować i prowadzić strajki oraz inne legalne środki, z których mogą korzystać pracownicy;
- składać propozycje organom państwowym i samorządowym;
- sprawować społeczną kontrolę nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy;
- chronić prawa pracowników w trakcie zawierania i wykonywania umów dotyczących sprzedaży przedsiębiorstwa, przeniesienia działalności lub jej części, koncentracji struktur rynkowych oraz reorganizacji przedsiębiorstw;
- otrzymywać od pracodawców informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej oraz planowanych zmianach mogących wpłynąć na sytuację pracowników;
- zaskarżać do sądu decyzje i działania pracodawcy oraz osób przez niego upoważnionych, które są sprzeczne z przepisami prawa, umowami lub naruszają prawa reprezentowanych osób.
Obowiązki i prawa pracodawców w zakresie przedstawicieli pracowników
Pracodawca jest zobowiązany:
- szanować prawa przedstawicieli pracowników i nie przeszkadzać im w wykonywaniu ich funkcji – działalność przedstawicieli nie może być przerywana z woli pracodawcy;
- konsultować się z przedstawicielami pracowników przy podejmowaniu decyzji mogących wpłynąć na ich sytuację prawną, a w przypadkach przewidzianych przez prawo – uzyskać ich zgodę;
- nie opóźniać negocjacji zbiorowych;
- rozpatrywać propozycje przedstawicieli pracowników w terminie określonym w litewskim Kodeksie pracy, a jeśli nie został on określony – w ciągu jednego miesiąca, i udzielać pisemnej, uzasadnionej odpowiedzi;
- bezpłatnie udostępniać niezbędne informacje dotyczące działalności przedsiębiorstwa w sprawach pracowniczych;
- zapewniać warunki do wykonywania funkcji przez przedstawicieli pracowników;
- realizować inne zobowiązania wynikające z układów zbiorowych;
- zapewniać inne prawa przedstawicieli pracowników określone w przepisach prawa.
Przedstawiciele pracodawców
Pracodawcę reprezentuje kierownik przedsiębiorstwa, instytucji lub organizacji zarówno w stosunkach zbiorowych, jak i indywidualnych. Pracodawcę mogą również reprezentować inne osoby (administracja), zgodnie z przepisami prawa lub na podstawie pełnomocnictwa. Kierownik przedsiębiorstwa ma prawo, zgodnie ze swoimi kompetencjami, przekazać część swoich uprawnień w zakresie prawa pracy osobie fizycznej lub prawnej.