Pojęcie służebności i zasady jej stosowania
Służebność to prawo do korzystania z cudzej nieruchomości (zwana nieruchomością służebną) albo ograniczenie prawa właściciela tej nieruchomości do jej używania – w celu zapewnienia właściwego korzystania z innej nieruchomości (zwanej nieruchomością władnącą), dla której ta służebność została ustanowiona.
Zmiana właściciela nieruchomości służebnej lub władnącej nie wpływa na obowiązywanie ustanowionej służebności – ta pozostaje w mocy.
Służebność przyznaje uprawnionemu określone prawa do korzystania z cudzej nieruchomości albo ogranicza konkretne prawa właściciela nieruchomości służebnej. W razie wątpliwości co do treści służebności i braku możliwości jej jednoznacznego określenia, przyjmuje się, że jest ona ustanowiona w najwęższym możliwym zakresie. Jeśli przy ustanawianiu służebności lub później nie ustalono jej treści, określa ją potrzeba korzystania z nieruchomości władnącej zgodnie z jej przeznaczeniem. Ustanowienie służebności nie odbiera właścicielowi nieruchomości służebnej prawa do jej użytkowania w zakresie, w jakim nie koliduje to z treścią służebności.
Właściciel nieruchomości władnącej lub służebnej ma prawo wystąpić do sądu o zmianę treści służebności albo jej zniesienie, jeśli nastąpiła istotna zmiana okoliczności lub pojawiły się nieprzewidziane przeszkody, które uniemożliwiają lub znacząco utrudniają korzystanie z przyznanych praw.
Jeśli dla normalnego korzystania z praw wynikających ze służebności konieczne jest przeprowadzanie napraw lub odpowiednie utrzymanie nieruchomości służebnej, obowiązek ten spoczywa na posiadaczu służebności – o ile umowa nie stanowi inaczej. Gdy z praw objętych treścią służebności korzysta również właściciel nieruchomości służebnej, obowiązek utrzymania tej nieruchomości spoczywa na obu stronach proporcjonalnie do zakresu korzystania – o ile nie ustalono inaczej w umowie.
Rodzaje służebności:
Służebność drogi – prawo do korzystania z chodnika, drogi dla pojazdów naziemnych lub ścieżki do przepędzania bydła.
Służebność gruntu – obowiązek właściciela gruntu (lub użytkownika gruntu państwowego) umożliwienia innym osobom ograniczonego korzystania z części działki zgodnie z przepisami prawa.
Służebność budynków – prawo do oparcia budynku na nieruchomości służebnej lub jego przymocowania do niej; prawo do montowania haków i innych elementów konstrukcyjnych w ścianach budynku służebnego; prawo do wznoszenia lub montowania części budynków nad działką lub budynkiem służebnym; prawo do zakazu wznoszenia budynków, które zasłaniają światło lub widok; inne działania dozwolone przez prawo lub zakaz wykonywania określonych działań przez właściciela nieruchomości służebnej.
Możliwe jest również ustanowienie służebności dla prowadzenia podziemnych i naziemnych instalacji, ich utrzymania oraz korzystania z nich, a także innych służebności.
Służebność może być ustanowiona na Litwie przez:
- Przepisy prawa,
- Umowę (właściciel nieruchomości służebnej sam ustanawia służebność),
- Orzeczenie sądu (jeśli strony nie mogą dojść do porozumienia, a bez służebności nie da się normalnie korzystać z nieruchomości),
- Akt administracyjny.
Służebność wygasa:
- W wyniku zrzeczenia się,
- Gdy ten sam podmiot staje się właścicielem obu nieruchomości,
- W przypadku zniszczenia jednej z nieruchomości,
- Gdy stan nieruchomości służebnej ulegnie pogorszeniu,
- Gdy służebność staje się zbędna,
- Po upływie terminu przedawnienia.
Jeśli właściciel nieruchomości służebnej utrudnia korzystanie z praw wynikających ze służebności, posiadacz służebności ma prawo żądać odszkodowania za powstałe szkody.
Jeżeli posiadacz służebności niewłaściwie korzysta z uprawnień do korzystania z rzeczy obciążonej, wynikających ze służebności, i przez to narusza prawa właściciela rzeczy obciążonej, właściciel tej rzeczy ma prawo żądać usunięcia wszelkich naruszeń, nawet tych niezwiązanych z utratą władania rzeczą. W przypadkach, gdy służebność ogranicza prawo do części rzeczy, właściciel rzeczy obciążonej ma prawo żądać zastąpienia tej części inną częścią tej samej rzeczy, jeżeli taka zamiana pozwoli uniknąć nadmiernych strat wynikających ze służebności. Po wygaśnięciu służebności, posiadacz służebności, na żądanie właściciela rzeczy obciążonej, musi przywrócić stan rzeczy do sytuacji sprzed ustanowienia służebności. Nie można jednak żądać od posiadacza służebności usunięcia takich zmian rzeczy, które nastąpiły niezależnie od istnienia służebności, chyba że ustawa lub umowa stanowi inaczej.