Porozumienie małżonków
Umowa majątkowa małżeńska to porozumienie między małżonkami, które reguluje ich prawa i obowiązki majątkowe w trakcie małżeństwa, jak również po jego rozwiązaniu lub w przypadku separacji.
Umowa ta jest zawierana dobrowolnie i wyraża wspólną wolę stron. Opiera się na zasadzie równości małżonków.
Cechy charakterystyczne umowy majątkowej:
- To umowa cywilnoprawna (stosuje się do niej przepisy dotyczące umów cywilnych);
- Zawierana dobrowolnie (zarówno narzeczeni, jak i małżonkowie mogą swobodnie podjąć decyzję o jej zawarciu lub nie);
- Wyraża wspólną wolę obu stron (umowa musi wyrażać wspólną wolę małżonków (narzeczonych), innymi słowy, musi to być jednomyślne wyrażenie woli);
- Może być zawarta wyłącznie przez małżonków.
Umowę można zawrzeć również przed ślubem
Umowa majątkowa małżeńska może zostać zawarta nie tylko po zawarciu małżeństwa, ale również przed jego zarejestrowaniem. Umowa zawarta przed rejestracją małżeństwa nazywana jest umową przedmałżeńską. Jej cechą szczególną jest to, że wchodzi w życie dopiero z dniem rejestracji małżeństwa, czyli wtedy, gdy pojawia się potrzeba uregulowania majątkowych stosunków między małżonkami.
Strony mogą postanowić, że umowa zacznie obowiązywać w określonym czasie po ślubie. Umowę majątkową zawartą po zawarciu związku małżeńskiego (umowę powemałżeńską) można podpisać w dowolnym momencie. Wchodzi w życie z dniem zawarcia, o ile nie postanowiono inaczej.
Możliwość zawarcia umowy zależy od możliwości zawarcia małżeństwa
Umowę majątkową mogą zawrzeć tylko pełnoletnie, zdolne do czynności prawnych osoby fizyczne różnej płci, które nie są ze sobą spokrewnione w linii bliskiej. Litewski kodeks cywilny dopuszcza możliwość zawarcia małżeństwa od 18 roku życia, jednak sąd może ten wiek obniżyć o maksymalnie 3 lata, a w przypadku ciąży – nawet do 15 lat.
Umowa majątkowa na Litwie musi mieć formę aktu notarialnego i być zarejestrowana w rejestrze umów majątkowych małżeńskich. Umowa niezarejestrowana nie jest nieważna, ale wobec osób trzecich skuteczna będzie dopiero po rejestracji.
Reżimy majątkowe:
- Ustawowy
- Umowny
Zasada ogólna
Zasada ogólna – jeżeli małżonkowie nie zawarli intercyzy, majątek ich podlega ustawowemu reżimowi majątkowemu. Istotą tego reżimu jest to, że majątek nabyty przez małżonków po zawarciu małżeństwa stanowi ich wspólną własność łączną. Jeśli taki sposób uregulowania stosunków majątkowych nie odpowiada małżonkom, mogą oni określić reżim majątkowy w treści umowy majątkowej (intercyzy).
Treść umowy majątkowej stanowią warunki uzgodnione przez strony, czyli małżonków lub przyszłych małżonków, dotyczące obecnego i przyszłego majątku oraz nabywania praw majątkowych, ich posiadania i wykonywania, a także niektórych wzajemnych zobowiązań majątkowych.
Małżonkowie mogą według własnego uznania ustanowić następujące reżimy majątkowe:
- Majątek nabyty zarówno przed, jak i w trakcie małżeństwa stanowi osobistą własność każdego z małżonków (reżim całkowitej rozdzielności majątkowej – oznacza to, że majątek nabyty przez każdego z małżonków pozostaje jego własnością osobistą i może on nim swobodnie rozporządzać).
- Majątek nabyty przez każdego z małżonków przed ślubem, który był ich własnością osobistą, po zawarciu małżeństwa staje się ich wspólną własnością łączną (reżim całkowitej wspólności majątkowej. Udziały małżonków w majątku nie są określone. Oboje małżonkowie mają równe prawa do zarządzania, korzystania i rozporządzania wspólnym majątkiem).
- Majątek nabyty po zawarciu małżeństwa stanowi wspólną współwłasność w częściach ułamkowych (udziały ustalane są wspólnie i nie muszą być równe. Ten typ umowy dotyczy tylko majątku nabytego po ślubie).
Umowa majątkowa małżeńska może dotyczyć zarówno obecnego, jak i przyszłego majątku małżonków
Umowa majątkowa małżeńska (intercyza) może zostać zawarta zarówno w odniesieniu do istniejącego, jak i przyszłego majątku małżonków – na przykład, że majątek nabyty zarówno przed zawarciem małżeństwa, jak i w jego trakcie, będzie stanowił osobistą własność każdego z małżonków. Jeżeli w umowie nie zostanie określony reżim prawny dotyczący nowo nabytego majątku, zastosowanie będzie miał ustawowy reżim, a cały majątek nabyty w trakcie małżeństwa będzie uznawany za wspólną własność łączną.
Małżonkowie mogą uzgodnić, że jeden z wcześniej opisanych reżimów majątkowych będzie miał zastosowanie do całego majątku lub tylko do jego części. Możliwe jest również ustanowienie mieszanego reżimu majątkowego – np. wspólna własność łączna lub współwłasność w częściach ułamkowych dla nieruchomości, natomiast reżim własności osobistej dla samochodu osobowego.
Reżim majątkowy majątku rodzinnego
W kodeksie cywilnym wprowadzono odrębny reżim prawny majątku rodzinnego, którego małżonkowie nie mogą zmienić za pomocą umowy majątkowej – taki majątek nadal pozostaje majątkiem rodzinnym. Oznacza to, że w umowie majątkowej małżonkowie nie mogą ustalić, że będzie on stanowił ich własność osobistą. Majątek rodzinny jest częścią majątku małżonków i ma szczególne znaczenie dla wszystkich członków rodziny, zwłaszcza dla małoletnich dzieci. Dlatego jego status prawny jest regulowany surowiej niż w przypadku pozostałego majątku. Do majątku rodzinnego zalicza się lokal mieszkalny, w którym mieszka rodzina, oraz ruchomości przeznaczone do zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego, w tym meble – czyli majątek uznawany za podstawowy materialny warunek życia rodziny.
Umowa majątkowa małżeńska pozwala nie tylko wybrać reżim majątkowy
Umowa majątkowa małżeńska (intercyza) pozwala nie tylko na wybór reżimu majątkowego, ale również na uregulowanie praw i obowiązków związanych z zarządzaniem majątkiem, wzajemnym utrzymaniem, udziałem w zaspokajaniu potrzeb rodziny i ponoszeniem wydatków, a także na określenie sposobu i trybu podziału majątku w przypadku rozpadu małżeństwa oraz innych kwestii dotyczących majątkowych stosunków między małżonkami.
Porozumienie dotyczące zarządzania majątkiem może obejmować warunki określające, w jaki sposób małżonkowie będą korzystać ze wspólnego lub osobistego majątku, jak jeden z małżonków będzie informowany o transakcjach zawieranych przez drugiego, które nie wymagają pisemnej zgody, itp. W umowie można ustalić prawa i obowiązki dotyczące zarządzania majątkiem, np. dochodami (wynagrodzeniami, honorariami, emeryturami itp.) lub innym nabywanym majątkiem.
W umowie można określić
W umowie można ustalić, jaką kwotę każdy z małżonków przeznaczy na potrzeby rodziny: opłaty za mieszkanie, żywność, wypoczynek, poprawę stanu majątku, edukację dzieci, koszty leczenia i inne.
Małżonkowie mogą także określić sposób i tryb podziału majątku w przypadku rozwodu. Mogą ustalić, które przedmioty, pomieszczenia w domu przypadną któremu z małżonków, przewidzieć możliwość przekazania niepodzielnego przedmiotu (np. samochodu, telewizora) jednemu z nich z obowiązkiem wypłaty drugiemu rekompensaty pieniężnej.
„…jasno określić prawa i obowiązki związane z korzystaniem z mieszkania po rozwodzie…”
Małżonkowie mogą również uregulować inne prawa i obowiązki dotyczące ich majątkowych relacji, np. jasno określić zasady korzystania z lokalu mieszkalnego po rozwodzie. Do takich relacji można zaliczyć prawo małżonków do korzystania z dochodów drugiego, uzyskanych z papierów wartościowych, lokat bankowych, udziałów w firmach, najmu nieruchomości, a także z dywidend z akcji itd.
Umowa majątkowa małżeńska jest nieważna, jeśli narusza porządek publiczny lub dobre obyczaje.
Moralność to normy i zasady regulujące ludzkie zachowanie, jedna z form świadomości społecznej. Kryterium dobrych obyczajów to podstawowe rozróżnienie dobra i zła, sprawiedliwości, obowiązku, przyzwoitości, zgodne z minimalnym poziomem kultury i uczciwości. Ponadto postanowienia umowy małżeńskiej nie mogą być sprzeczne z porządkiem publicznym:
- tzn. małżonkowie nie mogą zawrzeć w umowie postanowień, które naruszają zasady wspólnego życia,
- prawa majątkowe nie mogą być realizowane w sposób,
który naruszałby prawa i interesy innych osób,
podważałby zasadę sprawiedliwości,
ograniczałby wolność zawarcia małżeństwa itd.
Zakazane postanowienia umowy majątkowej
Niedopuszczalne są postanowienia ograniczające zdolność do czynności prawnych małżonków. Nie można w umowie ograniczać prawa do edukacji, wyboru zawodu, prawa do pracy, wolności poruszania się itd. Niektórzy chcieliby np. zakazać małżonkowi prowadzenia legalnej działalności zawodowej – takie postanowienia są sprzeczne z podstawowymi prawami jednostki i są nieważne od chwili ich wprowadzenia.
Umowa dotyczy relacji o charakterze majątkowym i może regulować:
- prawa,
- obowiązki związane z zarządzaniem majątkiem,
- wzajemne utrzymanie,
- udział w zaspokajaniu potrzeb rodziny i ponoszeniu wydatków,
- a w razie rozwodu – sposób i tryb podziału majątku,
- inne kwestie związane wyłącznie z majątkowymi relacjami między małżonkami.
Dlatego nieważne są postanowienia dotyczące relacji osobistych, np. zapis o obowiązkowej zmianie nazwiska po rozwodzie.
Umowa majątkowa jest również nieważna
jeśli zawiera postanowienia dotyczące praw i obowiązków rodziców wobec dzieci, np. zapis, że dziecko po rozwodzie pozostaje przy jednym z rodziców. Nie można w umowie pozbawić lub ograniczyć prawa do alimentacji, np. przez zastrzeżenie, że małżonek niezdolny do pracy nie będzie miał prawa do alimentów.
Podsumowując
Kolejną przesłanką nieważności jest ograniczenie prawa małżonka do wystąpienia do sądu. Na przykład – nie można w umowie zabronić jednemu z małżonków wystąpienia o podział majątku wspólnego po rozwodzie.