Ubezpieczenie
Na mocy umowy ubezpieczenia jedna ze stron (ubezpieczyciel) zobowiązuje się, w zamian za ustaloną w umowie składkę ubezpieczeniową (premię), wypłacić drugiej stronie (ubezpieczającemu) lub osobie trzeciej, na rzecz której zawarto umowę, świadczenie ubezpieczeniowe określone w ustawie lub umowie ubezpieczenia, obliczone zgodnie z zasadami wskazanymi w ustawie lub umowie, w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego przewidzianego w tych aktach.
Ubezpieczenie najlepiej opisują trzy elementy:
- Rozłożenie ryzyka,
- Znaczna liczba uczestników,
- Ubezpieczyciel, który bezpośrednio prowadzi działalność ubezpieczeniową.
(1) Rozłożenie ryzyka
Mechanizm ubezpieczenia służy rozłożeniu strat ekonomicznych pomiędzy jak największą liczbę osób, którym grożą podobne ryzyka. Ubezpieczający nie ma możliwości wcześniejszego przewidzenia, czy otrzyma świadczenie przewyższające sumę zapłaconych składek, czy de facto pokryje straty innych osób. Podstawowym celem jest jednak zamiana niepewnych strat na możliwość uiszczania stałej kwoty do funduszu, która stanowi maksymalną wartość, jaką można stracić. Takie rozłożenie ryzyka ekonomicznego stanowi zasadę podziału ryzyka.
(2) Znaczna liczba uczestników
Jest to podstawowa różnica między ubezpieczeniem a umową, w której jedna strona przejmuje odpowiedzialność za inną z określonego powodu (np. poręczenie). Przy ustalaniu wysokości składek, które muszą pokryć wszystkie straty, koszty administracyjne i inne wydatki w danym okresie, ubezpieczyciel musi prognozować te koszty. Dokładność prognoz wzrasta wraz ze wzrostem liczby sprzedanych polis.
(3) Ubezpieczyciel prowadzący działalność ubezpieczeniową
W społeczeństwie istnieją umowy, które choć zawierają elementy rozłożenia ryzyka, nie są w istocie uznawane za ubezpieczenie. Przykładem są umowy gwarancyjne lub umowy o świadczenie usług w przypadku wystąpienia określonego zdarzenia w przyszłości. Rozłożenie ryzyka pomiędzy dużą liczbę osób służy w tym przypadku głównie wcześniejszemu uzyskaniu stałych wpłat za przyszłe świadczenia.
Ubezpieczenia w Republice Litewskiej mogą mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny. Stosunki prawne wynikające z ubezpieczeń obowiązkowych powstają na skutek faktów prawnych przewidzianych przez przepisy prawa, określających moment ich powstania i czas trwania. Są one stosowane jako powszechne i jednolite środki ochrony określonych dóbr. Natomiast stosunki prawne wynikające z ubezpieczeń dobrowolnych powstają na podstawie porozumienia między ubezpieczycielem a ubezpieczającym i zawarcia umowy ubezpieczenia zgodnie z zasadami określonymi dla danego rodzaju ubezpieczenia. Relacje te opierają się na dobrowolnej woli stron.
Branże ubezpieczeniowe obejmują ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia inne niż na życie. Mogą być ubezpieczane jedynie interesy chronione przez prawo. Umowa ubezpieczenia musi mieć formę pisemną. Potwierdzeniem zawarcia umowy jest dokument ubezpieczenia (polisa).
Obowiązki ubezpieczającego przed zawarciem umowy oraz wejście w życie umowy
Przed zawarciem umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek przekazać ubezpieczycielowi wszelkie znane informacje o okolicznościach, które mogą mieć istotny wpływ na prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego oraz na rozmiar możliwych strat z nim związanych (ryzyko ubezpieczeniowe), jeżeli te okoliczności nie są i nie powinny być znane ubezpieczycielowi. Za istotne okoliczności, o których ubezpieczający ma obowiązek poinformować ubezpieczyciela, uznaje się te wskazane w standardowych warunkach umowy ubezpieczenia (regułach danego rodzaju ubezpieczenia), jak również te, o których ubezpieczyciel pisemnie poprosił o udzielenie informacji. Jeżeli ubezpieczający nie odpowie na pisemne zapytanie ubezpieczyciela dotyczące określonych okoliczności, a ubezpieczyciel, mimo tego, zawrze umowę, traci on prawo żądać jej rozwiązania lub uznania za nieważną z powodu braku informacji ze strony ubezpieczającego. Jeżeli po zawarciu umowy ubezpieczenia okaże się, że ubezpieczający świadomie przekazał ubezpieczycielowi nieprawdziwe informacje o okolicznościach mogących mieć istotny wpływ na prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego lub rozmiar możliwych strat, ubezpieczyciel ma prawo żądać uznania umowy za nieważną, z wyjątkiem przypadków, gdy zatajone okoliczności ustały przed zdarzeniem ubezpieczeniowym lub nie miały wpływu na to zdarzenie.
Umowa ubezpieczenia, o ile nie przewidziano inaczej, wchodzi w życie z chwilą, gdy ubezpieczający zapłaci całość lub pierwszą ratę składki (premii). Jeżeli składka nie zostanie opłacona, umowa ubezpieczenia ulega rozwiązaniu, o ile nie postanowiono inaczej. Ubezpieczenie obejmuje wszystkie zdarzenia ubezpieczeniowe, które nastąpią po wejściu w życie umowy, chyba że umowa stanowi inaczej. Jeżeli w umowie przewidziano, że ochrona obejmuje także zdarzenia, które miały miejsce przed wejściem jej w życie, postanowienie to jest skuteczne pod warunkiem, że strony nie wiedziały o zajściu zdarzenia przed zawarciem umowy.