Własność intelektualna na Litwie

Pojęcie własności intelektualnej

Jest to niematerialna forma własności, rezultat duchowej twórczości człowieka i pracy intelektualnej, produkt umysłu (intelektu, myślenia, idei), który — tak jak każda inna forma własności — podlega ochronie prawnej. Prawo własności intelektualnej chroni wynalazki, kreatywność i pomysłowość.

Własność intelektualna na Litwie

Własność intelektualna obejmuje:

  1. Tajemnice handlowe,
  2. Prawa autorskie i prawa pokrewne,
  3. Własność przemysłową,
  4. Wzory przemysłowe,
  5. Znaki towarowe,
  6. Patenty i modele użytkowe.

Ważne jest to, że każde państwo definiuje własność intelektualną zgodnie z własnym prawodawstwem. Dlatego prowadząc działalność gospodarczą na poziomie międzynarodowym, należy brać pod uwagę przepisy prawa i praktykę danego kraju. Ponadto obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej mogą zdecydować się na ochronę swoich praw własności intelektualnej na poziomie krajowym (np. w Republice Litewskiej) lub unijnym – na terytorium całej UE.

Tajemnice handlowe

Tajemnica handlowa to informacja mająca rzeczywistą lub potencjalną wartość handlową z tego względu, że nie jest znana osobom trzecim i nie jest publicznie dostępna, ponieważ jej właściciel lub osoba, której została powierzona, dołożyli rozsądnych starań w celu zachowania jej poufności.

Każdy podmiot gospodarczy (organ zarządzający) samodzielnie decyduje, które informacje stanowią tajemnicę handlową. Muszą być one poufne, istotne i konkretnie określone.

Tajemnicą handlową mogą być unikalne dane dotyczące działalności firmy, szczegółowe metody produkcji, nowinki technologiczne (np. sposoby przetwarzania danych), umowy z klientami, listy klientów i dane ich dotyczące, przedmioty umów, zasady rozliczeń oraz inne informacje uznane za poufne w ramach podpisanych umów lub porozumień. Może to być także informacja o wynagrodzeniach pracowników firmy, metodach i zasadach wypłat itd.

Tajemnica handlowa to zatem informacja, która daje przewagę konkurencyjną na rynku i dlatego nie powinna zostać ujawniona konkurencji.

Aby chronić tajemnicę handlową firmy, pracodawca powinien zawrzeć w umowie o pracę klauzule dotyczące ochrony tajemnic handlowych. W takim przypadku pracownicy są zapoznawani z tajemnicą handlową i ponoszą odpowiedzialność za jej zachowanie.

Osoby odpowiedzialne za ochronę tajemnic handlowych nie mogą przekazywać ani ujawniać takich informacji innym pracownikom, jeżeli nie jest to związane z ich obowiązkami służbowymi, ani osobom trzecim. Obowiązek zachowania tajemnicy obowiązuje nie tylko w czasie wykonywania pracy, lecz także poza godzinami pracy, a nawet po rozwiązaniu umowy o pracę lub zmianie stanowiska.

Pracownicy, którzy pisemnie potwierdzili zapoznanie się z wykazem tajemnic handlowych firmy, ponoszą odpowiedzialność karną, cywilną, administracyjną lub dyscyplinarną za ich bezprawne ujawnienie – także w Republice Litewskiej.

Prawa autorskie i prawa pokrewne

Prawa autorskie to majątkowe i osobiste niemajątkowe prawa autora do stworzonego przez niego dzieła intelektualnego (artystycznego, technicznego itp.).

Prawa majątkowe dają autorowi możliwość kontrolowania sposobu wykorzystania dzieła (wydawania, rozpowszechniania, publicznego prezentowania, publikowania itp.) oraz uzyskiwania dochodu z jego eksploatacji.

Prawa niemajątkowe to prawa do autorstwa, do podpisania dzieła imieniem i nazwiskiem, do oznaczenia nazwiskiem okładki książki itd.

Przedmiotem praw autorskich są oryginalne dzieła literackie, naukowe i artystyczne będące wyrazem twórczości w jakiejkolwiek obiektywnej formie. Aby dzieło mogło być uznane za przedmiot praw autorskich i korzystało z ich ochrony, musi spełniać trzy kryteria: oryginalność, efekt twórczej działalności oraz obiektywną formę wyrażenia.

Podmiotami praw autorskich są autorzy oraz inne osoby fizyczne lub prawne posiadające wyłączne majątkowe prawa autorskie, a także ich następcy prawni. W Republice Litewskiej prawa autorskie obowiązują przez całe życie autora i 70 lat po jego śmierci.

Rejestracja utworu nie jest obowiązkowa – dzieło objęte jest ochroną od momentu jego stworzenia. Autor musi jedynie być w stanie udowodnić datę powstania utworu albo jego oryginalność i nowość. W Republice Litewskiej ochrona obejmuje m.in.: utwory literackie (książki, broszury, artykuły, dzienniki), utwory ustne (przemówienia, wykłady, kazania), dzieła sceniczne (dramaty, choreografie, spektakle), utwory muzyczne, audiowizualne (filmy, programy telewizyjne), audycje radiowe, dzieła rzeźby, malarstwa, grafiki, fotografii, architektury, sztuki użytkowej, ilustracje, mapy, plany i inne.

Nie są natomiast przedmiotem praw autorskich: idee, procesy, metody działania, koncepcje, zasady, odkrycia czy dane pojedyncze; akty prawne, decyzje sądowe, wyroki, dokumenty planowania przestrzennego i inne dokumenty urzędowe, oficjalne symbole i znaki państwowe (flagi, herby, hymny, pieniądze), oficjalnie zarejestrowane projekty ustaw, codzienne informacje o wydarzeniach, a także twórczość ludowa (folklor).

Regulacja praw pokrewnych

Prawa pokrewne to prawa wykonawców, producentów fonogramów, organizacji nadawczych oraz producentów pierwszych nagrań utworów audiowizualnych (filmów), mające na celu ochronę ich interesów majątkowych i osobistych.

Podmioty praw pokrewnych mają wyłączne prawo do zezwalania lub zakazywania wykorzystywania wykonań, fonogramów, transmisji oraz nagrań audiowizualnych (filmów), a także prawo do wynagrodzenia za ich użycie.

Wykonawca, niezależnie od przysługujących mu wyłącznych praw majątkowych, posiada osobiste prawa niemajątkowe do swojego bezpośredniego (na żywo) wykonania lub jego nagrania. Ma on prawo do żądania, by był wymieniany jako wykonawca przy korzystaniu z jego wykonania lub nagrania, a także do sprzeciwu wobec zniekształcenia, przekształcenia lub innej ingerencji w wykonanie lub jego zapis, mogącej naruszyć jego dobre imię lub reputację.

Okres ochrony majątkowych praw wykonawców w Republice Litewskiej wynosi 50 lat od dnia wykonania. Prawa producentów fonogramów obowiązują przez 50 lat od dnia wykonania nagrania. Prawa organizacji nadawczych obowiązują przez 50 lat od pierwszego publicznego nadania transmisji, niezależnie od sposobu jej przekazu – przewodowego, bezprzewodowego, za pośrednictwem sieci kablowej lub satelitarnej. Prawa producentów pierwszego nagrania utworu audiowizualnego (filmu) obowiązują przez 50 lat od daty nagrania.

Własność przemysłowa

Wzór przemysłowy to artystyczne projektowanie przedmiotów przeznaczonych do masowej produkcji oraz realizacja tych projektów. Za wzór przemysłowy uznaje się wygląd całości lub części produktu, wynikający ze szczególnych cech produktu lub jego ornamentyki – linii, konturów, kolorów, kształtu, tekstury.

Wzory przemysłowe mogą mieć formę płaską (np. tkaniny, tapety, dywany) lub przestrzenną (np. samochody, urządzenia elektryczne, telefony komórkowe, meble czy formy i ornamenty narzędzi kuchennych). W niektórych przypadkach za cechy wzoru przemysłowego uznaje się także kolor, teksturę lub materiał produktu.

Wzór przemysłowy musi być nowy i posiadać indywidualne cechy. Uważa się go za nowy, jeżeli do dnia zgłoszenia (lub daty priorytetu) nie był publicznie dostępny żaden identyczny wzór. Wzór posiada indywidualne cechy, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywiera na poinformowanym użytkowniku, różni się od wrażenia wywieranego przez inne wcześniej dostępne wzory.

Ochrona prawna w Republice Litewskiej przysługuje wzorowi przemysłowemu zarejestrowanemu w Rejestrze Wzorów Litewskiej Republiki, o ile umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Początkowy okres ochrony wynosi 5 lat od dnia zgłoszenia. Po jego upływie ochrona może być przedłużana czterokrotnie, każdorazowo o 5 lat, maksymalnie do 25 lat od daty zgłoszenia.

Bez zgody właściciela wzoru przemysłowego osoby trzecie nie mają prawa do wytwarzania, importu, eksportu, sprzedaży lub oferowania do sprzedaży, ani wynajmowania produktów, które w całości lub części objęte są zarejestrowanym wzorem przemysłowym.

Znak towarowy

Znak towarowy to dowolne oznaczenie służące do odróżniania towarów lub usług jednej osoby od towarów lub usług innej osoby, możliwe do graficznego przedstawienia.

Znakiem towarowym mogą być różnego rodzaju symbole, ich kombinacje lub inne wizualne elementy: słowa, nazwiska, slogany, litery, cyfry, rysunki, emblematy, a także przestrzenne cechy samego towaru – wygląd, opakowanie, kształt, kolor, zestawienie kolorystyczne, albo ich kombinacje.

Znaki towarowe umożliwiają rozróżnianie towarów różnych przedsiębiorstw lub różnych produktów tego samego przedsiębiorstwa, wskazując konkretną firmę oferującą dane towary.

Ochrona znaków towarowych ma ogromne znaczenie w celu zapobiegania ich kopiowaniu i podrabianiu, co mogłoby przynieść firmie znaczne straty. Fałszowanie znaków towarowych jest niebezpieczne, gdyż towary nimi oznaczone często nie spełniają wymaganej jakości, co prowadzi do utraty zaufania konsumentów. Prawo pierwszeństwa do danego znaku towarowego zależy od daty jego rejestracji. Aby znak był chroniony w danym państwie, musi być tam zarejestrowany. Zgodnie z litewską Ustawą o znakach towarowych, ochrona znaku towarowego obowiązuje przez 10 lat od dnia jego nadania i może być przedłużona w Litewskim Urzędzie Patentowym.

Właściciel zarejestrowanego znaku ma prawo zakazać innym osobom, bez jego zgody, używania jakiegokolwiek oznaczenia identycznego lub podobnego do towarów lub usług, dla których znak został zarejestrowany. Ma także prawo zabronić oznaczania takim znakiem produktów lub ich opakowań, ich importu lub eksportu, a także wykorzystywania takiego oznaczenia w dokumentach handlowych lub reklamie. Może również wystąpić na drogę sądową w przypadku naruszeń.

Znaki towarowe mogą być indywidualne lub wspólne. Wspólne znaki towarowe zazwyczaj należą do stowarzyszeń handlowych lub zrzeszeń, są zarządzane w imieniu ich członków i oznaczają produkty o określonych cechach wyróżniających. Znak wspólny rejestrowany jest na rzecz związku osób, pod warunkiem, że wraz z wnioskiem rejestracyjnym przedłożony zostanie regulamin jego używania zatwierdzony przez ten związek.

Patenty i wzory użytkowe

Patent to forma ochrony wynalazków. Państwo przyznaje wynalazcy wyłączne prawa do jego dzieła oraz zapewnia ochronę prawną wynalazku.

System patentowy opiera się na swoistej wymianie między społeczeństwem a wynalazcą. Społeczeństwo chroni prawa wynalazcy i przyznaje mu wyłączne prawa do czerpania korzyści komercyjnych, natomiast wynalazca ujawnia szczegóły dotyczące wynalazku. Charakterystyczną cechą prawa patentowego jest to, że właścicielowi patentu przyznawana jest ograniczona czasowo ochrona prawna. Takie ograniczenie ma na celu zachęcenie wynalazcy do szybkiej realizacji wynalazku. Po upływie tego okresu wynalazek staje się dobrem publicznym.

Aby wynalazek mógł zostać objęty ochroną patentową, musi spełniać kryteria nowości, poziomu wynalazczego oraz przemysłowej stosowalności.

Wynalazek uznaje się za nowy, jeśli nie stanowi on części stanu techniki. Za stan techniki uważa się wszystko, co przed datą zgłoszenia patentowego, lub – w przypadku ubiegania się o pierwszeństwo – przed datą pierwszeństwa, zostało publicznie ujawnione lub użyte w Republice Litewskiej bądź za granicą.

Wynalazek posiada poziom wynalazczy, jeżeli w świetle stanu techniki nie jest oczywisty dla specjalisty z danej dziedziny. Rozwiązania muszą różnić się od znanych metod lub być uzyskane w sposób nietypowy dla specjalistów z danej dziedziny.

Wynalazek posiada przemysłową stosowalność, jeżeli można go wyprodukować lub zastosować w przemyśle, rolnictwie, ochronie zdrowia lub w innych dziedzinach, tj. opracowane rozwiązanie musi być bardziej użyteczne niż analogiczne. Użyteczność należy wykazać lub opisać.

W niektórych przypadkach ochrona patentowa nie jest udzielana. Za wynalazki nie uznaje się:

  1. odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych;
  2. zewnętrznego wyglądu produktów;
  3. planów, zasad i metod gier, działalności intelektualnej lub gospodarczej, a także programów komputerowych;
  4. sposobów przekazywania informacji (np. tabel);
  5. wynalazków, których przemysłowe zastosowanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami.

Etapy uzyskania patentu:

  1. Złożenie wniosku patentowego w Państwowym Urzędzie Patentowym (wniosek składa się z: podania o udzielenie patentu; opisu wynalazku; zastrzeżeń patentowych; rysunków, jeśli są potrzebne do wyjaśnienia istoty wynalazku; streszczenia; dokumentu potwierdzającego wniesienie opłaty; dokumentu potwierdzającego prawo do złożenia wniosku (jeśli nie składa go wynalazca) oraz oświadczenia o autorstwie wynalazku; dokumentu potwierdzającego zdeponowanie materiału biologicznego (jeśli wymagane));
  2. Urząd patentowy sporządza raport z wyszukiwania w rejestrze wcześniejszych wynalazków;
  3. Publikacja po upływie 18 miesięcy od daty najwcześniejszego zgłoszenia;
  4. Przeprowadzenie ekspertyzy. Urząd patentowy sprawdza, czy wniosek spełnia wymogi formalne, czy przedmiot zgłoszenia mieści się w definicji wynalazku i czy może zostać objęty patentem. W razie potrzeby kontaktuje się z wnioskodawcą w celu poprawienia sformułowań;
  5. Udzielenie patentu (jeśli spełnia kryteria zdolności patentowej, jest udzielany w ciągu 6 miesięcy od uiszczenia wymaganej opłaty przez wnioskodawcę) i jego publikacja.

Prawo do patentu przysługuje wynalazcy, jego następcy prawnemu albo pracodawcy, jeśli wynalazek powstał w ramach obowiązków służbowych. Jeżeli wynalazek został stworzony w przedsiębiorstwie, instytucji lub organizacji prowadzącej badania naukowe, projektowe, konstrukcyjne lub inne prace twórcze na zlecenie podmiotu finansującego te prace, prawo do patentu ustala się zgodnie z umową. Jeśli pracodawca zrzeka się prawa do patentu albo nie poinformuje wynalazcy w ciągu czterech miesięcy o zamiarze skorzystania z tego prawa, prawo do patentu przechodzi na wynalazcę. Współautorzy wynalazku mają równe prawa do patentu, o ile nie postanowili inaczej.

Prawa wyłączne, ważność patentów i wzory użytkowe

Właściciel patentu ma wyłączne prawo do korzystania z wynalazku (sprzedaż, import, eksport itp.) i może zabronić innym korzystania z wynalazku bez jego zgody. Może również przenieść swoje prawa wyłączne na inny podmiot lub udzielić licencji.

Patent jest ważny przez 20 lat od daty zgłoszenia. Jeżeli przedmiotem wynalazku jest substancja czynna leku lub środka ochrony roślin, po wygaśnięciu patentu może zostać wydane dodatkowe świadectwo ochronne na okres nie dłuższy niż 5 lat.

Wynalazki mogą być rejestrowane nie tylko jako patenty, ale również jako wzory użytkowe. Wzór użytkowy jest podobny do patentu – również musi być nowy i mieć zastosowanie przemysłowe, jednak nie wymaga spełnienia surowych kryteriów poziomu wynalazczego czy nieoczywistości. Wzory użytkowe stosuje się zazwyczaj wobec mniej złożonych wynalazków lub takich, które mają krótszy cykl życia rynkowego. Procedura ich uzyskania jest prostsza i tańsza niż w przypadku patentu. Wzory użytkowe i krajowe patenty przyznawane przez państwa członkowskie, które nie przeprowadzają szczegółowej oceny wynalazku, stanowią szybszą ścieżkę uzyskania ochrony. Jednak mogą być one postrzegane jako prawa o niższej jakości niż dokładnie zbadane patenty, co zwiększa niepewność prawną.

Jeśli inne osoby naruszają Twoje prawa własności intelektualnej (np. kopiują projekty, znaki towarowe, patenty), możesz:

  • Bezpośrednio skontaktować się z osobą naruszającą Twoje prawa, zażądać zaprzestania działań niezgodnych z prawem, dążyć do rozwiązania sytuacji polubownie, żądać odszkodowania itp.;
  • Zgłosić służbom celnym próbę wprowadzenia na rynek podejrzanych (podrobionych) towarów;
  • Wnieść pozew cywilny do sądu – daje to możliwość żądania odszkodowania, rekompensaty za straty oraz zakazania dalszego naruszania praw, a także wystąpienia o zastosowanie środków tymczasowych przez sąd;
  • Złożyć zawiadomienie na policję o możliwości popełnienia wykroczenia administracyjnego lub przestępstwa.