Stosunki pracy i ich podmioty
Stosunki pracy to specyficzne relacje społeczne, które charakteryzują się podporządkowaniem. Podmiotami tych relacji są pracownik i pracodawca, a także organizacje reprezentujące interesy pracowników i pracodawców.
Pełna zdolność do czynności prawnych w zakresie prawa pracy oraz zdolność do nabywania praw i obowiązków pracowniczych (zdolność do pracy) powstaje u osoby, która ukończyła 16 lat. Wyjątki określają Kodeks pracy i inne ustawy pracy. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych pracodawców powstaje z chwilą ich założenia. Pracodawcy nabywają prawa i obowiązki pracownicze oraz realizują je poprzez swoje organy i administrację. Organy te są tworzone i działają zgodnie z przepisami prawa oraz dokumentami organizacyjnymi pracodawcy. Właściciele indywidualnych przedsiębiorstw, rolnicy oraz fizyczni pracodawcy mogą realizować prawa i obowiązki pracownicze samodzielnie.
Ważną rolę w regulowaniu stosunków pracy odgrywają organizacje utworzone przez pracowników i pracodawców w celu reprezentowania ich interesów. Artykuł 35 Konstytucji Republiki Litewskiej gwarantuje obywatelom Litwy prawo do swobodnego zrzeszania się w stowarzyszenia, partie polityczne lub związki, o ile ich cele i działalność nie są sprzeczne z Konstytucją i ustawami. Litewski Sąd Najwyższy podkreśla również, że podstawowym elementem konstytucyjnego statusu prawnego takich organizacji jest ich autonomiczność względem władzy państwowej, innych organów państwowych i samorządowych oraz całej władzy publicznej. Istotne jest również to, że prawo to obejmuje nie tylko możliwość przystępowania do organizacji reprezentacyjnych i udziału w ich działalności, ale także prawo do nieprzynależności do takiego związku.
Podstawowym warunkiem powstania stosunku pracy między pracodawcą a pracownikiem jest umowa o pracę. Umowa o pracę to porozumienie między pracownikiem a pracodawcą, w którym pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego zawodu, specjalności, kwalifikacji lub do zajmowania określonego stanowiska, podporządkowując się ustalonemu porządkowi pracy, a pracodawca zobowiązuje się do zapewnienia pracownikowi określonej pracy, wypłacenia uzgodnionego wynagrodzenia oraz zagwarantowania warunków pracy określonych w przepisach prawa pracy, innych aktach normatywnych, układzie zbiorowym oraz umowie stron.
W każdej umowie o pracę muszą być zawarte następujące obowiązkowe warunki:
Miejsce pracy: Litewski Sąd Najwyższy w sprawie nr 3K-3-274/2008 zdefiniował różnicę pomiędzy pojęciami „miejsce pracy” a „stanowisko pracy”, używanymi w Kodeksie pracy. Często przez miejsce pracy rozumie się pracodawcę (np. firmę), natomiast stanowisko pracy — jako konkretne miejsce wykonywania obowiązków. Wskazanie miejsca pracy jest obowiązkowe, a miejsce wykonywania pracy określa się tylko na podstawie umowy stron.
Funkcje pracy: zazwyczaj nie są zapisywane w treści umowy o pracę — podaje się tylko nazwę stanowiska. Zakres obowiązków stanowiskowych jest opisany w osobnym dokumencie.
Osobno wyróżnia się warunek wynagrodzenia za pracę, który również musi być uzgodniony w każdej umowie o pracę. Zmiana tego warunku jest możliwa tylko za uprzednią pisemną zgodą pracownika (z wyjątkiem przypadków podwyższenia wynagrodzenia na podstawie układu zbiorowego lub przepisów prawa). W przypadku opóźnienia wypłaty wynagrodzenia lub innych świadczeń związanych z pracą z winy pracodawcy, pracownikowi wypłacane są odsetki ustawowe. Odsetki te przysługują, jeżeli spełnione są dwa warunki: opóźnienie nie nastąpiło z winy pracownika oraz minęło 7 dni kalendarzowych od dnia, w którym pracodawca powinien był wypłacić wynagrodzenie i inne świadczenia.
Umowa o pracę wygasa:
- na skutek jej rozwiązania na podstawach określonych w Kodeksie pracy i innych ustawach;
- w przypadku likwidacji pracodawcy bez następcy prawnego;
- w razie śmierci pracownika;
- jeżeli nie można ustalić miejsca pobytu pracodawcy (jeśli pracodawca jest osobą fizyczną) lub jego przedstawicieli.
Indywidualny spór pracy to spór między pracownikiem a pracodawcą dotyczący realizacji praw i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy, innych aktów normatywnych, umowy o pracę lub układu zbiorowego. Spory te rozpatruje komisja ds. sporów pracy oraz sąd. Wszystkie spory, z wyjątkiem tych przewidzianych w Kodeksie pracy lub innych ustawach, są najpierw rozpatrywane przez komisję ds. sporów pracy.
Bez udziału komisji ds. sporów pracy, bezpośrednio w sądach rozpatrywane są spory:
- wynikające z przypadków przewidzianych w art. 297 ust. 1 i 3 Kodeksu pracy (jeśli pracownik nie zgadza się na zmianę istotnych warunków umowy o pracę, odsunięcie od pracy z inicjatywy pracodawcy, zwolnienie z pracy; jeśli został zwolniony bez podstawy prawnej lub z naruszeniem procedury);
- o zmianę formuły zwolnienia z pracy;
- pomiędzy związkami zawodowymi lub innymi przedstawicielami pracowników a pracodawcą, gdy nie są realizowane obowiązki wynikające z przepisów prawa lub umowy;
- na podstawie pozwów związków zawodowych, jeśli pracodawca nie rozpatrzył w terminie lub nie uwzględnił żądań związku o uchylenie decyzji naruszających prawa członków związku zawodowego;
- jeśli stosunek pracy między pracodawcą a pracownikiem już ustał;
- w innych przypadkach przewidzianych ustawą.
- Sądy rozpatrują również następujące indywidualne spory pracy:
- zaskarżone w trybie określonym decyzje komisji ds. sporów pracy;
- spory, w których nie doszło do porozumienia przed komisją ds. sporów pracy;
- spory, w których komisja ds. sporów pracy nie została powołana w wyznaczonym terminie lub spór nie został rozstrzygnięty.