Znaczenie małżeństwa i prawne uregulowanie jego zakończenia na Litwie
W dzisiejszym społeczeństwie małżeństwo nie jest już jedyną podstawą do tworzenia rodziny. Niemniej jednak w każdym przypadku znaczenie małżeństwa w tworzeniu rodziny oraz jej stabilności wciąż pozostaje duże. Rozpad małżeństwa oznacza także rozpad rodziny. Z tego powodu prawo rodzinne szczegółowo reguluje przypadki zakończenia małżeństwa i procedurę tego procesu.
Współczesne społeczeństwo charakteryzuje się wysoką liczbą rozwodów. Na przykład w okresie od 1 stycznia 2010 r. do 30 czerwca 2010 r. zarejestrowano 4691 rozwodów na Litwie, podczas gdy w tym samym okresie zawarto 6823 małżeństwa. Jedną z głównych przyczyn dużej liczby rozwodów można uznać zmieniający się styl życia, tzn. duża aktywność zawodowa, aktywne uczestnictwo w życiu społecznym, silnie wzrastające oddalenie, które prowadzi do indywidualizmu. W takim szybkim tempie życia człowiek zmuszony jest coraz bardziej skupiać się na pracy, karierze, a nie na rodzinie. Zmieniające się warunki życia w społeczeństwie skłaniają do omówienia obowiązujących w Litwie aktów prawnych regulujących kwestie rozwiązania małżeństwa.
Obowiązujące prawo rodzinne opiera się nie tylko na wolności zawierania małżeństw, ale również rozwodów. Rozwiązanie małżeństwa to koniec stosunków małżeńskich na mocy wspólnej zgody małżonków lub na żądanie jednego z nich (wola jednego małżonka).
Podstawowy akt prawny regulujący zakończenie małżeństwa to Kodeks cywilny Litwy (dalej – CK). Artykuł 3.49 CK stanowi, że małżeństwo może zostać rozwiązane na mocy wspólnej zgody małżonków, na żądanie jednego z małżonków lub z winy małżonków (małżonka).
Rozwiązanie małżeństwa na mocy wspólnej zgody małżonków
Rozwiązanie małżeństwa na mocy wspólnej zgody małżonków pozwala na rozwiązanie małżeństwa w najprostszy i bezbolesny sposób, wymagający najmniejszych wydatków finansowych, tzn. gdy nie ma sporu między małżonkami co do rozwiązania małżeństwa ani skutków tego rozwiązania.
Jest to możliwe, jeśli spełnione są wszystkie warunki określone w artykule 3.51 ust. 1 litewskiego Kodeksu cywilnego:
- Małżeństwo musi trwać dłużej niż rok;
- Małżonkowie muszą zgodzić się co do skutków prawnych rozwiązania małżeństwa (okoliczność, że małżonkowie zgadzają się co do skutków prawnych rozwiązania małżeństwa, potwierdza zawarta umowa, która jest dołączana do wniosku małżonków o rozwiązanie małżeństwa);
- Obaj małżonkowie muszą być całkowicie zdolni do czynności prawnych.
Ten sposób rozwiązania małżeństwa sprzyja pokojowemu rozwiązaniu kwestii związanych z zakończeniem małżeństwa oraz skutkami prawnymi tego rozwiązania. Warto dodać, że wybierając ten sposób rozwiązania małżeństwa, małżonkowie są zwolnieni z opłaty sądowej.
Rozwiązanie małżeństwa z winy małżonka na Litwie
Rozwiązanie małżeństwa z winy małżonka. Artykuł 3.60 ust. 1 Kodeksu cywilnego określa prawo małżonka do żądania rozwiązania małżeństwa z winy drugiego małżonka. Wina małżonka za rozpad małżeństwa definiowana jest jako zasadnicze naruszenie obowiązków małżeńskich, jeśli z tego naruszenia wspólne życie małżonków stało się niemożliwe (artykuł 3.60 ust. 2 KC). Lojalność, wzajemny szacunek oraz wsparcie moralne i materialne, pełna opieka nad dziećmi i rodziną – to obowiązki małżonka. To naruszenie tych obowiązków w sposób zasadniczy (czyli całkowite ich niewykonywanie) może być uznane za winę małżonka. Za zasadnicze naruszenie obowiązków małżeńskich uznaje się również zachowanie nieakceptowane pod względem prawnym i moralnym: brutalne zachowanie wobec drugiego małżonka lub innych członków rodziny, wykorzystywanie seksualne dzieci lub inna przemoc fizyczna lub psychiczna wobec dzieci lub innych członków rodziny, zdrada małżeńska, alkoholizm, narkomania, fanatyzm religijny itp.
Biorąc pod uwagę specyfikę stosunków rodzinnych, w prawie rodzinnym nie ma ogólnej domniemanej winy.
Jednakże w artykule 3.60 ustęp 3 litewskiego Kodeksu cywilnego wskazano cztery przypadki domniemania winy:
- małżonek zostaje skazany za przestępstwo umyślne;
- małżonek jest niewierny;
- zachowuje się brutalnie wobec drugiego małżonka lub członków rodziny;
- opuścił rodzinę i przez więcej niż rok całkowicie się nią nie zajmuje. We wszystkich wymienionych przypadkach powód musi udowodnić tylko sam fakt, z którym związana jest wina pozwanego.
Wniosek o rozwód musi zostać opłacony opłatą sądową w wysokości 29 EUR. Należy zauważyć, że wniosek o podział wspólnego majątku jest opłacany w zależności od wartości majątku, którego dotyczy (artykuł 85 litewskiego Kodeksu postępowania cywilnego, dalej – KPC).
Domagając się rozwodu z winy drugiego małżonka, powód może również wystąpić o zastosowanie tymczasowych środków ochrony. Środki te mogą być stosowane zarówno przed wniesieniem sprawy o rozwód, jak i po jej wniesieniu (artykuł 144 ustęp 3 KPC). Sąd, mając na celu ochronę interesów powoda oraz małoletnich dzieci małżonków (na przykład gdy pozwany stosuje przemoc wobec drugiego małżonka lub dzieci), może zastosować tymczasowe środki ochrony z własnej inicjatywy (artykuł 144 ustęp 2 KPC).
W przypadku rozwodu na podstawie powyższego, jak i w innych przypadkach, należy rozwiązać wszystkie pozostałe kwestie związane z jego przeprowadzeniem: alimenty na małoletnich dzieci małżonków i ustalenie miejsca ich zamieszkania, podział wspólnego majątku małżonków oraz wzajemne alimenty (artykuł 385 ustęp 1 KPC). Należy podkreślić, że wniosek o rozwiązanie tych kwestii musi być wskazany w pozwie o rozwód.
Rozwód na wniosek jednego z małżonków
Rozwód na wniosek jednego z małżonków. Zgodnie z artykułem 3.55 ustęp 1 litewskiego Kodeksu cywilnego, rozwód może zostać orzeczony na wniosek jednego z małżonków w następujących przypadkach:
- jeżeli małżonkowie żyją osobno (separacja) przez więcej niż rok;
- jeżeli jeden z małżonków został uznany przez sąd za niezdolnego do czynności prawnych po zawarciu małżeństwa;
- jeżeli jeden z małżonków został uznany przez sąd za zaginionego;
- jeżeli jeden z małżonków odbywa karę pozbawienia wolności za przestępstwo nieumyślne przez więcej niż rok.
Wszystkie te przypadki mają wspólną i zasadniczą cechę: małżonek, który chce się rozwieść, nie obwinia drugiego małżonka za rozpad małżeństwa, jednak z różnych powodów nie jest możliwe porozumienie się małżonków co do prawnych konsekwencji rozwodu i nie jest możliwy rozwód za obopólną zgodą.
Asociacija „Teisės garantas”
Prawnik Vilma Matuliukštytė
Podana informacja ma charakter ogólnych zaleceń. Jest to opinia autorki na temat aktualnego zagadnienia, oparta na obowiązujących aktach prawnych Litwy, z którą zgodzić się lub nie, jest prawem każdego.
Źródła:
- Konstytucja Litwy // Dziennik Ustaw, 1992, Nr. 33-1014.
- Kodeks cywilny Litwy // Dziennik Ustaw, 2000, Nr. 72-2262.
- Kodeks postępowania cywilnego Litwy // Dziennik Ustaw, 2002, Nr. 36-1340.
- Mikelėnas V. Prawo rodzinne. Justitia. Wilno, 2009.
- Vitkevičius P. S. Prawo majątkowe członków rodziny. Justitia. Wilno, 2006.
- Rejestr Ludności: http://www.gyvreg.lt.